महोत्तरी। साउन शुक्ल तृतीयादेखि पूर्णिमासम्म मिथिला क्षेत्रमा मनाइने झुला पर्व सम्पन्न भएको छ ।
भगवान् विष्णु र भगवती लक्ष्मीको आराधनाको यो पर्व मिथिलाका मठमन्दिरमा सामूहिक रूपमा मनाइन्छ । विष्णु लक्ष्मीका अवतार मानिने रामसीता र कृष्णराधाका प्रतिमालाई विशेष झुला (कोक्रा, एकप्रकारको कलात्मक पिङ)मा हल्लाउनु नै यस पर्वको मुख्य विधि हो । झुलामा राखिएका प्रतिमालाई डोरी समाएर झुला गीत गाउँदै श्रद्धालुले हल्लाउने गर्छन् । साउन पूर्णिमाको मध्यरात कटेपछि देवदेवीलाई झुलाइने झुलाको डोरी छिनाएर १३ दिने यो पर्व सम्पन्न गरिएको मटिहानीस्थित लक्ष्मीनारायण मठका उत्तराधिकारी महन्थ डा रवीन्द्रदास वैष्णवले जानकारी दिए ।
मिथिलामा जनकपुरधामस्थित जानकी मन्दिर र मटिहानीस्थित लक्ष्मीनारायण मठ र लक्ष्मीनारायण मन्दिर परिसर झुलाघरको झुला उत्सव प्रसिद्ध छ । यस उत्सवमा पायक पर्ने मुख्य मठ र मन्दिरमा वरपरका अन्य मठमन्दिरबाट विष्णु लक्ष्मीका प्रतिमा एकै ठाउँ ल्याएर उत्सव मनाउने चलन छ । झुला, मल्हार र कजरी गीतका लयमा गाउँदै, नाच्दै मनाइने यो पर्व मिथिलाको विशिष्ट परम्परा भएको मिथिला लोकपरम्पराका जानकार बताउँछन् । मिथिलामा यो उत्सव परम्परा विसं १७८७ तिर सन्त सुरकिशोर दासले सुरु गर्नुभएको विश्वास गरिँदै आइएको जनकपुरस्थित जानकी मन्दिरका महन्थ रामतपेश्वर दास वैष्णवले जानकारी दिए ।
साउनको पनि पछिल्लो शुक्लपक्ष मिथिलामा सामान्यतया मौसम अनुकूल रहँदा मुख्यबाली धान रोपेर सकिएपछिको समय हुन्छ । यतिखेर किसान मन्दमन्द पानी परिरहोस् भन्ने कामना गर्छन् । यसैबेला धानको रोपो हरियो फेरिएर लहलहाएको दृश्यले किसान आफ्नो मेहनतप्रति मख्ख पर्छन् । प्रकृतिले जताततै सुन्दरता बिखेरेको यो बेला रमाउन नै मैथिल (मिथिलाका बासिन्दा)आफ्ना इष्टदेवदेवी राम, कृष्ण एवं सीता, राधासँग खेलेको अनुभूति सँगाल्न झुला पर्वमा रमाउने गरेका मैथिल परम्परा र संस्कृतिका जानकार बताउँछन् ।
मिथिलामा यो पर्व राम जन्मभूमि अवध (अयोध्या) र कृष्णको बाललीलास्थल मानिने वृन्दावनबाट देखासिकीबाट भित्रिएको विश्वास गरिन्छ । प्राचीन मिथिलाको राजधानी जनकपुरधाम सीताको माइती भएका हुँदा ज्वाइँलाई प्रसन्न राख्ने मैथिल परम्पराअनुसार साउन शुक्लपक्षका पछिल्ला १३ दिन श्रीरामलाई झुलाउने परम्परा चलेको याज्ञवल्क्य लक्ष्मीनारायण विद्यापीठ मटिहानीका प्राचार्य हेमनारायणलाल कर्ण बताउँछन्।
जनकपुरमा अघि रामसीताको विवाह हुँदा राजा जनकले दाइजोमा दिएको हीरा, रत्न र मणिमाणक्यको थुप्रो लागेको र त्यो पाहाडजस्तै बनेको बताइन्छ । अहिले मणिपर्वत भनिने सो ठाउँ जनकपुरस्थित जानकी मन्दिरबाट करिब पाँच किलोमिटर उत्तरपश्चिममा अवस्थित छ । झुला पर्वमा साउन शुक्ल तृतीयाका दिन यसै मणिपर्वतको पूजा गरेर पर्व सुरु गरिने मिथिला परम्परा छ ।
जनकपुरमा जानकी मन्दिरमा र महोत्तरीको मटिहानीमा झुलाघरमा उत्सव मनाइन्छ । भुलनोत्सवकै लागि निर्मित झुलाघरमा लक्ष्मीनारायण मठ र मन्दिरबाट विष्णुलक्ष्मी प्रतिमा डोलीमा बोकेर ल्याई झुलामा भुलाइन्छ । मटिहानीमा नेपाल भारतका गरी दर्जनाैं मठमन्दिरका प्रतिमा झुलाका लागि ल्याइने चलन छ । पर्वभरि साधुसन्त केन्द्रमा जम्मा भई पर्वमा रमाउँछन् । यो मिथिला लोकपरम्पराकै खास सांस्कृतिक पर्व रहँदै आएको जलेश्वर–५ पतैलीका बासिन्दा यालना विद्यापीठ मटिहानीका अवकाशप्राप्त नेपाली साहित्यका सहप्राध्यापक ध्रुव राय बताउँछन् ।
